Συλλογικό έργο «Βαρδάρης, ποιητική συλλογή δομημένου ρεαλισμού», εκδ. Γράφημα, 2023

Το βιβλίο της σημερινής ανάρτησης είναι μια ποιητική συλλογή που αποτελείται από έργα σχετικά με την ιστορία της Θεσσαλονίκης. Το ιδιαίτερο γνώρισμα της συλλογής είναι ότι τα ποιήματα αυτά ανήκουν σε ένα είδος λογοτεχνίας που οι συντελεστές του έργου το αποκαλούν «δομημένο ρεαλισμό».

Η έκδοση είναι απλή και λιτή. Συμπαθητικό εξώφυλλο στο οποίο κυριαρχεί μια παλιά φωτογραφία από την περιοχή της Καμάρας. Ευανάγνωστο κείμενο, δεν έχω κάτι άλλο να πω ή να ξεχωρίσω, αξιοπρεπής δουλειά.

Οι συντελεστές του έργου ανήκουν στην ομάδα με τίτλο «Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης», ο οποίος ιδρύθηκε το 2021. Αυτό αναφέρεται στην σύντομη παρουσίαση του Ομίλου στα αυτιά του βιβλίου και στο εισαγωγικό κείμενο. Βέβαια στο εξώφυλλο γράφει ότι πρόκειται για τον «Φιλολογικό Όμιλο Ελλάδος», το σήμα του οποίου είναι το πρόσωπο του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Ο Χριστιανόπουλος ήταν από τους πιο φανατικούς της τεχνοτροπίας του ρεαλισμού στην λογοτεχνία, κάτι το οποίο είχε φανεί τόσο στα δικά του γραπτά, όσο και σε αυτά που επέλεγε σε μεγάλο βαθμό να βγάλει στην Διαγώνιο. Λογικά θα έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό και τα μέλη του Ομίλου έτσι ώστε να αποφασίσουν να τον έχουν στο σήμα του σχήματός τους.

Πριν την παρουσίαση των ποιημάτων υπάρχει ένα εισαγωγικό κείμενο του Αντώνη Χαριστού στο οποίο γίνεται μια προσπάθεια επεξήγησης του τι σημαίνει «δομημένος ρεαλισμός». Αρκετά δύσκολο στην κατανόησή του, το κείμενο νομίζω μπορεί να το καταλάβει πολύ πιο εύκολα κάποιος που έχει τελειώσει φιλολογικές σπουδές ή είναι αρκετά ενημερωμένος με το θεωρητικό σκέλος της μελέτης της λογοτεχνίας. Μέσες-άκρες αυτά που κατάλαβα εγώ είναι ότι ο δομημένος ρεαλισμός είναι μια τεχνοτροπία στην οποία ο συγγραφέας οφείλει να κάνει βαθιά έρευνα του γεγονότος το οποίο περιγράφει και στην γραφή του είναι παρών και γράφει είτε ως ο πρωταγωνιστής, είτε ως θεατής ενός γεγονότος, επιλέγοντας μία συγκεκριμένη σκηνή που αυτός θεωρεί κορυφαία του γεγονότος για το οποίο μιλάει. Στο κείμενο αυτό βλέπουμε επίσης την πρόθεση της ομάδας να αποτελέσει μια ξεχωριστή σχολή λογοτεχνίας. Δεν μπορώ να κρίνω αν αυτά που γράφουν ισχύουν ή όχι, έχω κάποιες ενστάσεις και απορίες, αλλά αυτός δεν είναι ο χώρος για να τις εκθέσω. Το εισαγωγικό κείμενο πάντως πρέπει να γράφτηκε λίγο καιρό πριν την έκδοση του βιβλίου.

Πάμε να ρίξουμε μια ματιά στα ποιήματα της συλλογής, συνολικά αυτά είναι 20 και όχι 21 που διαβάζουμε στην εισαγωγή. Αρχικά θα ήθελα να σχολιάσω κάτι που νόμιζα ότι είναι τυπογραφικό λάθος, αλλά το συναντάμε τόσο συχνά που μάλλον κάτι σημαίνει. Έχει να κάνει με τον τονισμό, πολλές φορές βλέπουμε τόνο στις λέξεις «του» και «της». Λογικά θα υπάρχει κάποια εξήγηση την οποία πάντως δεν γνωρίζω.

Οι περισσότεροι συγγραφείς επέλεξαν κάποια από τα σημαντικά γεγονότα που συνέβησαν στην Θεσσαλονίκη κατά τον 20ο αιώνα. Την δολοφονία Λαμπράκη, την δολοφονία Πολκ, το Ολοκαύτωμα των Εβραίων Θεσσαλονικέων, την σφαγή στον Χορτιάτη κατά την Κατοχή, την Μεγάλη Πυρκαγιά, την δολοφονία Τσαρουχά, μέχρι και την αυτοπυρπόληση του φοιτητή οδοντιατρικής Νίκου Ρουκουνάκη ως διαμαρτυρία για την Δικτατορία. Όπως είπαμε και νωρίτερα, οι ποιητές γράφουν για αυτά τα γεγονότα σαν να είναι παρόντες στα γεγονότα που διαδραματίζονται ή σαν να είναι αυτοί οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές. Τώρα, σχετικά με αυτό που οι θεωρητικοί του δομημένου ρεαλισμού λένε ότι πρέπει να γίνεται σε βάθος έρευνα του γεγονότος που θα περιγραφεί, δεν μπορώ να φανταστώ κάποιον που διάβασε όλη την βιβλιογραφία για το Ολοκαύτωμα της Θεσσαλονίκης, η οποία περιέχει κάποιες εκατοντάδες τίτλους (ίσως και χιλιάδες) για να γράψει ένα ποίημα, αλλά ίσως δεν έχω καταλάβει κάτι σωστά εγώ. Πάντως στην εισαγωγή γράφει ότι δεν είναι όλα τα έργα αντιπροσωπευτικά του δομημένου ρεαλισμού, αλλά κάποια μπήκαν στην συλλογή ως επιβράβευση της προσπάθειας των συγγραφέων.

Από τα ποιήματα της συλλογής προσωπικά ξεχώρισα τα «Δολοφονία Λαμπράκη» του Αντώνη Χαριστού, «Γιώργος Τσαρουχάς» του Κώστα Λίχνου, «Πολκ» της Αφροδίτης Διαμαντοπούλου, «Στης Φαριντέ Χανίμ» του Γιώργου Ορφανίδη (μιλάει για το γνωστό τζαμί που βρίσκεται στον χώρο του πρώην στρατοπέδου του Παύλου Μελά), «Casa Bianca» της Μαρίας Καραθανάση, «Απεργία» της Μαρίας Καλογήρου, «Οι γειτονιές της Μπάρας» της Μάντυ Τσιπούρα, «Στο σχολικό συγκρότημα επί της Ικτίνου» του Αχιλλέα Αναγνώστου (το ποίημα μιλάει για το χαμό των 99 Εβραιόπουλων που αναγκάστηκαν το 1943 να σταματήσουν την φοίτησή τους στο σχολείο), «9 Μαΐου 1936» της Αντωνίας Καππέ (αυτό μάλλον πρέπει να είναι ένα από τα έργα που δεν πληρούν όλες τις προϋποθέσεις για να ανήκουν στον δομημένο ρεαλισμό, αλλά προσωπικά μου άρεσε) και «Επταπύργιο» του Ηλία Κολλιόπουλου. Σε κάποιον άλλον ίσως αρέσουν κάποια άλλα έργα. Όλα πάντως έχουν έναν έντονο τόνο δράματος και σε πολλά υπάρχει και μια κινηματογραφική ζωντάνια, όλα έχουν να κάνουν με την χρήση του πρώτου προσώπου και με το γεγονός ότι ο συγγραφέας αποτελεί κομμάτι του έργου.

Προσωπικά το βιβλίο το βρήκα ενδιαφέρον. Δεν γνωρίζω πολλά πράγματα για τον δομημένο ρεαλισμό και οι γνώσεις μου στις θεωρίες τις σχετικές με τις διάφορες λογοτεχνικές τεχνοτροπίες είναι περιορισμένες. Ουσιαστική κουβέντα για αυτά τα ζητήματα μπορούν να κάνουν άνθρωποι που έχουν εκπαιδευτεί πάνω σε αυτά, κάποιος κριτικός λογοτεχνίας ή ιστορικός τέχνης. Σε μένα πάντως ως αναγνώστη κάποια από τα ποιήματα μου δημιούργησαν εικόνες και συναισθήματα και με μετέφεραν στην σκηνή και την στιγμή που ο συγγραφέας ήθελε να περιγράψει. Μικρό σε έκταση το βιβλίο, πιστεύω ότι σε αρκετούς θα φανεί ενδιαφέρον καθώς συνδυάζει την λογοτεχνία με την ιστορική έρευνα.