Νίκος Βαραλής, δημοσιογράφος

Η πραγματικότητα

Συνέντευξη στη Λουκία Πλυτά

Κύριε Βαραλή, πότε ξεκινήσατε ν’ ασχολείστε με την τέχνη τού λόγου και τί σας παρότρυνε να το πράξετε; 

Δεν μπορώ να θυμηθώ πότε· εκείνο που θυμάμαι είναι το γεγονός ότι μια φορά, πολύ μικρός, διάβασα τον Δον Κιχώτη. Από τότε κατάλαβα ότι η πραγματικότητα είναι μια κατασκευή του μυαλού. Έτσι άρχισα να διαβάζω. Το διάβασμα είναι σαν το φαγητό, παράγει ενέργεια. Έτσι άρχισα να γράφω, έχοντας πάντα την αίσθηση του ανεκπλήρωτου. Δεν έχω την αίσθηση ότι κάνω τέχνη. Το γράψιμο για μένα παραμένει θεραπεία. Βεβαίως συναισθάνομαι ότι η έκφραση της οποιασδήποτε τέχνης μπορεί να τονώσει τα πιο εγωιστικά κέντρα μέσα μας, αλλά αυτή είναι η αρρώστια μας, να θεωρούμε τον εαυτό μας μοναδικό και ξεχωριστό. Ομολογώ ότι πολλές φορές έπεσα σε αυτήν την παγίδα, να θεωρήσω τον εαυτό μου ποιητή ή λογοτέχνη. Ευτυχώς τα χρόνια περνάνε και μου διδάσκουν ότι όλα αυτά είναι  ματαιότητες.

Ποιά είναι η πηγή τής έμπνευσής σας; Στη δική σας περίπτωση τί έρχεται πρώτο όταν γράφετε;

Έχω  την αίσθηση ότι γράφω για να παράξω ένα νόημα για μένα, γιατί αλλιώς νοιώθω ότι όλα μπορούν να καταρρεύσουν.  Δεν με ενδιαφέρει τί θα μείνει. Με ενδιαφέρει η μουσική, το νόημα, η περιπλάνηση στην αλήθεια τού κόσμου που μας ξεφεύγει. Δεν έχω κάνει και κανένα μεγάλο έργο. Αλλά, τέλος πάντων, από αυτό που έκανα μ’ ενδιαφέρει αν ένας άνθρωπος βρει κάποιο νόημα ζωής σε κάτι που έγραψα. Αυτό μ’ ενδιαφέρει. Η αρχή γίνεται κυρίως από έναν ρυθμό, ή μια λέξη, ή μια φράση, ή ένα ερώτημα. Τότε ξέρω πως θα γεννηθεί κάτι, αλλά ποτέ δεν ξέρω τί. Μου αποκαλύπτεται πάντα ως έκπληξη.

Τί θέση έχουν οι λέξεις, τα βιωματικά στοιχεία και το συναίσθημα στη γραφή σας;

Ο καθένας μας είναι ένα ολόκληρο, μοναδικό, σύμπαν. Μέσα από τις εμπειρίες, τις ιδέες και τις συνήθειές μας βλέπουμε το σύμπαν. Και συνήθως αυτό που βλέπουμε είμαστε εμείς. Ο καθένας μας γράφει τον εαυτό του. Όσο περνάει ο καιρός και καταννοώ καλύτερα τον κόσμο, έχω την αίσθηση ότι αυτό που ο καθένας ονομάζει πραγματικότητα είναι μόνο μια κλειδαρότρυπα, που μέσω αυτής βλέπουμε τον κόσμο. Γι’ αυτό έχουμε ανάγκη να γράφουμε και να διαβάζουμε. Γράφουμε αυτό που βλέπουμε και κατανοούμε από την κλειδαρότρυπα και προσπαθούμε να μάθουμε κάτι περισσότερο διαβάζοντας τους άλλους. Πιστεύω και προσπαθώ να εκφράσω αυτό που βλέπω και αυτό που καταλαβαίνω. Τώρα αν το καταφέρνω είναι κάτι που δεν ανήκει στη δική μου αρμοδιότητα.

Κε Βαραλή, είστε διευθυντής τού ραδιοφωνικού σταθμού «Ορθόδοξη  Μαρτυρία». Με τί είδους θέματα ασχολείται ο σταθμός και ποιός είναι ο στόχος τού προγράμματος; 

Στο ραδιόφωνο είμαι πλέον πάνω από 36 χρόνια. Έχω υπηρετήσει σε διαφορετικά ραδιόφωνα. Από εκπομπές ραδιοφωνικού θεάτρου γραμμένο από μένα στο τέταρτο πρόγραμμα, μέχρι και εκπομπές σάτιρας σε διάφορα άλλα ραδιόφωνα. Στο ραδιόφωνο της Εκκλησίας της Δημητριάδος έγινα δεκτός από τον Μητροπολίτη κ. Ιγνάτιο και με εμπστεύεται εδώ και 22 χρόνια.  Σε αυτό μου δόθηκε χώρος και ελευθερία να ψάξω πάρα πολύ τις ρίζες αυτού που ονομάζουμε πίστη και τί σχέση έχει με τη ζωή και την καθημερινότητα. Το όραμα του Μητροπολίτη Δημητριάδος ήταν να κάνει την πόλη τού Βόλου μια πόλη ανοικτού διαλόγου ανάμεσα σε θρησκείες, ιδέες και πολιτισμούς. Τόσα χρόνια είχαμε και έχουμε την ευκαιρία στη Μητρόπολη Δημητριάδος, να γνωρίσουμε σπουδαίους θεολόγους και επιστήμονες απ’ όλον τον κόσμο, κι εγώ είχα την ευκαιρία να τους παρουσιάσω ανακαλύπτοντας πόσο σημαντικός είναι ο άνθρωπος, η σκέψη του και η δημιουργία του. Κάθε μέρα διαχειρίζομαι μια ζωντανή εκπομπή δυο ωρών. Σε αυτήν την ζωντανή εκπομπή θα ακούσετε συνεντεύξεις ή αναλύσεις από φυσική, πολιτισμό, οικολογία, νευροεπιστήμες, αλλά κυρίως η αναζήτησή μου είναι πάντα να βρίσκω θέματα όχι της επικαιρότητας, αλλά της ουσίας. Με αυτήν την εκπομπή ανακάλυψα προσωπικά πως το Ευαγγέλιο μπορεί να γίνει παραγωγός νοήματος, αλλά και ζωής σε έναν κόσμο που προσπαθεί να ορθοδοποδήσει στο μη-νόημα. Ενεργώ περισσότερο ως ακροατής, όχι ως παραγωγός. Με αυτά τα στοιχεία διαμορφώνεται ολόκληρο το πρόγραμμα.

Ποιές πιστεύετε είναι οι αιτίες τής εξάπλωσης της αθεΐας στην Ελλάδα και ποιοί λόγοι θεωρείτε οδήγησαν τους ανθρώπους να αρνούνται ή να αμφισβητούν το θείο σε οποιαδήποτε εκδοχή του;

Σε μια έρευνα που έγινε πρόσφατα στην Αμερική διαπιστώθηκε ότι ο κάθε άνθρωπος που έλεγε ότι πιστεύει στον Θεό, εννοούσε έναν Θεό διαφορετικό από τον άλλον. Ο άνθρωπος έχει μέσα του γονίδιο πίστης και χωρίς την ελάχιστη πίστη καταρρέει.  Με αυτήν την έννοια δεν ξέρω τί θα πει «άθεος». Ο κάθε άνθρωπος είναι παραγωγός νοήματος. Τώρα η προοπτική τού κάθε ανθρώπου αλλάζει. Αν το κέντρο όλου του σύμπαντος είναι ο εαυτός μου, τότε Θεός μου είμαι εγώ. Αν το κέντρο είναι το κόμμα μου, τότε Θεός είναι το κόμμα. Αν είναι η ιδεολογία, το χρήμα, η δόξα, τότε αυτά είναι οι Θεοί του. Για να βρεις τί Θεό πιστεύεις παρατήρησε ποιό είναι αυτό που σε απασχολεί πιο έντονα. Ο κάθε άνθρωπος έχει έναν Θεό, λοιπόν, ανάλογα με αυτό που υπηρετεί. Εκείνο που είναι υπό αμφισβήτηση, σήμερα, έχω την αίσθηση ότι είναι η εικόνα ενός συγκεκριμμένου Θεού. Κι αυτό ειναι θετικό.  Οι αντιλήψεις αλλάζουν με τον χρόνο και στους πολιτισμούς, αλλά και στον ίδιο τον άνθρωπο. Θέλει πολύ χρόνο για να περάσουμε από τον Θεό τής εκδίκησης στον Θεό που θυσιάζεται και μας καλεί να κάνουμε και μεις το ίδιο. Όλοι είμαστε σε πορεία. Άλλωστε η πρώτη ονομασία τής χριστιανικής εκκλησία ήταν «οι εν τη οδώ» αυτοί που βρίσκονται στον δρόμο. Άλλωστε ο Θεός δεν ζήτησε ποτέ να τον πιστέψουμε, αλλά να τον αγαπήσουμε. Αλλά για να αγαπήσεις κάτι πρέπει να πετάξεις ένα κομμάτι από τον εαυτό σου. Το ταξίδι αρχίζει από την έρημο, δηλαδή από την αμφισβήτηση. Κι αυτό είναι αρκετά γοητευτικό.

Η πνευματικότητα καλλιεργείται; Ποιός είναι τελικά ο πνευματικός άνθρωπος;

Ναι, είναι αλήθεια ότι ο πλατωνισμός μάς έχει επηρεάσει. Ο χωρισμός δηλαδή σε ψυχή, ή πνεύμα και σώμα. Στην πραγματικότητα, ο άνθρωπος είναι ένα όλον. Δεν είμαστε κομμάτια. Σήμερα, όμως, η λέξη «ύλη» στη φυσική επιστήμη είναι φιλοσοφικό κατηγόρημα, δεν υπάρχει. Μιλάμε γι’ αυτόν τον διαχωρισμό ακόμα από συνήθεια και γιατί δεν καταλάβαμε τις μεγάλες αλλαγές που έγιναν στη γνώση τα τελευταία χρόνια. Αν παρομοιάσουμε τον άνθρωπο με έναν υπολογιστή έχει δύο στοιχεία το hardware, που είναι τα δομικά του στοιχεία, και το softwarere, που είναι το λειτουργικό του. Κανένα δεν μπορεί να δουλέψει ανεξάρτητα. Η πολιτική μας, η παιδεία μας, η οικονομία μας και η ιατρική μας ακόμα ασχολούνται με το hardware. Σήμερα ανακαλύπτουμε ότι έχουμε και κάτι άλλο που παρ’ ότι αόρατο είναι υπαρκτό. Βλέπουμε ανθρώπους που τα έχουν όλα να υποφέρουν από κατάθλιψη. Άρα κάτι άλλο υπάρχει που τόσα χρόνια δεν το είδε και το οποίο έγινε ανεξάρτητο, δημιουργώντας ρωγμή στην πραγματικότητα. Το πρώτο πράγμα για το ταξίδι στην πνευματικότητα είναι να μάθουμε ποιοί είμαστε πραγματικά. Από εκεί αρχίζει το ταξίδι. Ο καθένας όσο αντέχει.

Μαθαίνουμε να ζούμε υπό το κράτος τού φόβου που προκαλούν οι αλλεπάλληλες κρίσεις (οικονομική-μεταναστευτική-υγειονομική-γεωπολιτική κ.ά.). Πόσο εφικτό είναι  να ανθίσει ο άνθρωπος κάτω από συνεχόμενη πίεση και ανασφάλεια;

Ο φόβος είναι ένα αρχέγονο συναίσθημα. Δημιουργείται όπως όλα τα συναισθήματα μέσα στον εγκέφαλό μας. Υπάρχουν πολλές φοβίες, αλλά ένας είναι ο πατέρας τού φόβου κι αυτός είναι ο φόβος τού θανάτου. Φοβόμαστε ότι θα πεθάνουμε, αλλά αυτό θα συμβεί ούτως ή άλλως. Όταν φοβάσαι δεν ζεις, επιβιώνεις. Εδώ, δυστυχώς, δεν υπάρχουν συνταγές. Πρέπει ο καθένας να αντικρύσει τον φόβο και τις φοβίες του, να ζητήσει βοήθεια αν χρειαστεί, να σταματήσει τις πηγές τού φόβου που είναι τα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα. Ν’ αρχίσει έναν αγώνα να φτιάξει τη ζωή του αντικρίζοντας τον θάνατο ως πραγματικότητα. Σήμερα έχουμε πετάξει τον θάνατο μακριά από μας, δεν θέλουμε να ακούμε γι’ αυτόν. Αλλά είναι εκεί. Η αναμέτρηση μαζί του είναι βασική για όλες τις φοβίες μας. Δεν ξέρω όμως πως θα γίνει αυτό. Στην σπηλιά τού Πλάτωνα οι άνθρωποι ήταν δεμένοι με αλυσίδες που είναι οι αισθήσεις τους. Αν μελετήσουμε σήμερα πως δουλεύουν τα αισθητήριά μας, θα καταλάβουμε ότι δεν επαρκούν για την κατανόηση της ζωής. Πάντως, όπως λέει ο Χάιντεγκερ, το νόημα της ζωής δεν μπορεί να βρίσκεται μέσα στον κόσμο.

Πολλοί ισχυρίζονται πως ζούμε κάτω από ένα μηχανισμό εξόντωσης των ηθικών αξιών. Υπάρχει πιστεύετε κάποια βάση σ’ αυτόν τον ισχυρισμό;

Όλα αυτά ξεκινούν από αφηγήσεις. Κάποιος μας λέει κάτι. Εμείς δεν μπορούμε να το ελέγξουμε; Μας λέει ότι χάθηκαν οι αξίες. Ναι, αλλά κινούμαστε, ζούμε κι όταν συμβαίνει μια καταστροφή κάπου στον κόσμο ξυπνάει μέσα μας τόση κατανόηση και αλληλεγγύη που σε κάνει να εκπλήσεσαι. Στην τοπική εκκλησία έγινε έκκληση για κάποια συγκεκριμμένα πράγματα προς βοήθεια των ανθρώπων που πλήγηκαν από τον σεισμό στην Τουρκία. Το αποτέλεσμα 6,5 τόνοι φαγητό και κουβέρτες κι αυτό μέσα σε μία εβδομάδα. Μία εβδομάδα δύο αποστολές φύγαν από τη Μητρόπολη Δημητριάδος. Θυμηθείτε ότι το έπος τού ’40 έγινε από τους «νέους με τα πρησμένα πόδια, που τους έλεγαν αλήτες» που είπε ο Ελύτης.  Οι αξίες υπάρχουν, απλά στο δημόσιο θέαμα δεν είναι αποδεκτές, θεωρούνται ως αδυναμίες. Αλλά αυτό δεν πειράζει πάντα· έτσι ήταν αλλώστε το δημόσιο αφήγημα, σχεδόν ποτέ δεν συμπίπτει με την πραγματικότητα. Έχω ένα διαδικτυακό φίλο που γυρίζει τον κόσμο με μια παλιά βέσπα τού ’56, τον Illario Lavara. Επιχειρεί να πάει σε όλα τα κράτη τού κόσμου χωρίς οικονομική υποστήριξη από μεγάλους χορηγούς. Ποτέ δεν βρήκε κανένα πρόβλημα, οι άνθρωποι σε όλον τον κόσμο είναι καλοί, στηρίζουν ο ένας τον άλλον. Προσπαθούν να κάνουν ό,τι το καλύτερο μπορούν, κι άλλοτε πετυχαίνουν και άλλοτε αποτυχαίνουν.  Θέλω να πω ότι οι ηθικές αξίες υπάρχουν, αλλά το δημόσιο αφήγημα θέλει να μην υπάρχουν, και οι άνθρωποι που τις έχουν και τις υπηρετούν, αναγκάζονται να σιωπούν.

Είστε συγχρόνως και αφηγητής, μέλος τής «Λέσχης αφήγησης Βόλου», που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του πολιτιστικού φορέα τής Μητροπολέως Δημητριάδος «Μαγνήτων Κιβωτός», όπου ανάμεσα σε άλλα διοργανώνονται εκδηλώσεις με επίκεντρο τις προφορικές παραμυθιακές αφηγήσεις. Ποιά είναι η δυναμική και  ιδιαιτερότητα  των μύθων και των παραμυθιών; 

Νομίζω ότι ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος από ιστορίες και είναι φτιαγμένος να ακούει ιστορίες. Η ψυχή τρέφεται με ιστορίες. Έχουμε τόση ανάγκη τις ιστορίες όσο το φαγητό μας, γιατί κι αυτές διευρύνουν τον ορίζοντα της σκέψης μας. Τα παραδοσιακά παραμύθια που διασώθηκαν από τον χρόνο και δεν υπάρχει δημιουργός έχουν πολλά να μας πούνε, όχι τόσο στο συνειδητό, αλλά σε αυτόν που ονομάζουμε υποσυνείδητο κόσμο, που δεν λειτουργεί με ιδέες, αλλά με εικόνες και ιστορίες. Και εδώ σήμερα έχουμε ανάγκη τις παλιές ιστορίες που ήταν πάντα ένας χάρτης τού υποσυνείδητου, με στόχο να το θεραπεύσουν. Μετά από την ιδέα τού Δημήτρη Προύσαλη, που λειτουργεί στην Αθήνα τη «Λέσχη αφήγησης», ξεκινήσαμε στον Βόλο. Στόχος ήταν και είναι να δημιουργηθεί μια κοινότητα που θέλει να λέει και ν’ ακούει ιστορίες, γιατί από εκεί ξεκινάμε, από το να ακούμε ιστορίες. Η προσπάθεια θα συνεχισθεί, γιατί μέσα απ’ αυτή μαθαίνουμε και δίνουμε παρηγοριά στον εαυτό μας και μαθαίνουμε πως άλλοι άνθρωποι στο παρελθόν έλυσαν συμπλέγματα και προβλήματα. Αλλώστε τα παραμύθια και οι μύθοι όπως έλεγε ο Γιούνγκ είναι ο χάρτης τού ασυνείδητου. Αυτόν τον χάρτη διερευνούμε.

Τί αγαπάτε;

Τους ανθρώπους. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο πράγμα από τον άνθρωπο. Ο κάθε ένας είναι πηγή ενός τεράστιου πλούτου που δεν το ξέρει και ο ίδιος. Κάθε άνθρωπος είναι ένα μεγάλο ταξίδι και όσο διαφορετικός είναι από μας, τόσο πιο γοητευτικό το ταξίδι. Αγαπώ πολύ τη διαφορετικότητα, γιατί μου μαθαίνει πράγματα που δεν μπορώ να τα μάθω μόνος μου. Αισθάνομαι ευγνώμων για τους ανθρώπους που γνώρισα στη ζωή μου. Ήταν και είναι πολύ πιο σπουδαίοι άνθρωποι από ό,τι είμαι εγώ.

Τί σας προκαλεί τον θαυμασμό;

Ο κόσμος. Η ζωή. Το ότι υπάρχει αυτός ο μικρός πλανήτης είναι ένα θαύμα. Και το ότι ξυπνάμε το πρωί και βλέπουμε τον ήλιο είναι ακόμα μεγάλο θαύμα. Και το γεγονός ότι έχουμε το δικαίωμα να δημιουργήσουμε ωραία πράγματα στη ζωή μας, για μας και για τους άλλους, είναι ένα ακόμη μεγαλύτερο θαύμα. Και, βέβαια, το ύψιστο θαύμα είναι να υπερβαίνει κανείς τον εαυτό του. Να πεινάς π.χ. και να έχεις ανάγκη να φας, και αντί γι’ αυτό να δίνεις το φαγητό σου σε έναν άλλον. Αυτό είναι να βλέπεις τον Θεό πάνω στη γη. Κι ευτυχώς υπάρχουν πολλοί ωραίοι άνθρωποι γύρω μας, που το πιο θαυμαστό σε αυτούς είναι ότι δεν πιστεύουν ότι κάνουν κάτι θαυμαστό.

ΙΝΑ ΩΣΙ ΕΝ

Βιογραφικό σημείωμα

Ο Νίκος Βαραλής γεννήθηκε και ζει στον Βόλο. Σπούδασε στην Ιταλία Σημειωτική και Σκηνοθεσία Κινηματογράφου στη σχολή Ε. Χατζίκου στην Αθήνα, καθώς και Ελληνικό Πολιτισμό στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Εργάζεται ως δημοσιογράφος και είναι διευθυντής του ραδιοφώνου τής Ι. Μ. Δημητριάδος. Έργα του: «Φύλακας και οι τρεις δοκιμές», (Ενδυμίων, 1990), «Τρις επί τύμβου», (Καστανιώτης, 1995), «Μάξιμος ή ουδέποτε εσπίπτει», (2013).