Κωστούλα Τωμαδάκη
Σκηνοθέτρια – συγγραφέας

Συνέντευξη στη Λουκία Πλυτά

Η «Μητέρα του Σταθμού» της Κωστούλα Τωμαδάκη
7 Μαρτίου 2023 – στις 18.30
Στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης –στην αίθουσα Τζόν Κασσαβέτης–
Αποθήκη 1 – Λιμάνι

«Η μητέρα του σταθμού», που είναι συμπαραγωγή τού Ε.Κ.Κ. και τής Ε.Ρ.Τ., αναφέρεται στις γυναίκες που το ’60 και το ’70, οι οποίες μετανάστευσαν στη Γερμανία για να δουλέψουν»

-Το ντοκιμαντέρ έκανε πρεμιέρα, τέλος Αυγούστου 2022, ως υποψήφια για βραβείο στο Mumbai International Film Festival στη Βομβάη και ως το τέλος τού 2022 παρουσιάστηκε σε πολλά Φεστιβάλ. Έχει κερδίσει 5 βραβεία, 3 υποψηφιότητες για βραβείο, 2 διακρίσεις ως finalist  στην τελική λίστα:

1. Επίσημη συμμετοχή στο Montreal Independent Film Festival.
2. Επίσημη συμμετοχή στο Buenos Aires International Film Festival.
3. Finalist στο Antakya International Film Festival στην Τουρκία.
4. Τιμητική διάκριση στο Sydney Australian Film Festival.
5. Υποψήφια για βραβείο στο Festival International de Cine por Los Derechos Humanos-Colombia.
6. Προβολή στην Μπογκοτά και σε δέκα πόλεις της Κολομβίας.
7. Επίσημη συμμετοχή στο Oaxaca FilmFest, στο Μεξικό.
8. Τιμητική διάκριση στα Hollywood Gold Awards.
9. Επίσημη συμμετοχή στο San Jose International Film Awards στην Κόστα Ρίκα.
10. Επίσημη συμμετοχή στο London Arthouse Film Festival.
11. Στο Ukrainian  Dream Film Festival.
12. Στο Switzerland International film Festival. 
13. Επίσημη συμμετοχή στο Samkara International Film Festival, στην Ινδία
14.  Στο Docs Without Borders International Film Festival
15. San Jose International Awards στην Κόστα Ρίκα.
16. Βραβείο στο Boston independent Film Awards.
17. Υποψήφιο για βραβείο στο Chicago Indie Film Awards
18. Επίσημη συμμετοχή στο New York Independent Cinema Awards
19. Finalist στο New York Cinematography Awards NYCA  
20. Ευρωπαϊκή πρεμιέρα στο 27o Capri, Hollywood – the International Film Festival.
21. Βραβείο στο Hollywood Independent  Filmmaker Awards & Festival
22. Συμμετοχή στο πρόγραμμα Ανοιχτοί Ορίζοντες στο 25ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
23. Βραβείο Award of Merit στα Impact Docs Awards στην Καλιφόρνια

Κα Τωμαδάκη, πώς νιώσατε όταν μάθατε τις μέχρι τώρα διακρίσεις σας; Το περιμένατε;

Δεν ξέρω τί, ακριβώς, περίμενα έχοντας επιλέξει ένα κομμάτι τής ελληνικής κοινωνίας, τις Ελληνίδες μετανάστριες στη Γερμανία τη δεκαετία τού ’60, που δεν κατέγραψε ποτέ η επίσημη Ιστορία. Ήταν έκπληξη για μένα στο Mumbai International Film Festival, γιατί ήταν ιδιαίτερο το ενδιαφέρον των Ινδών για το ιστορικό γεγονός, αλλά και θερμά τα σχόλια για την ταινία. Η διάκριση στο Sydney Australian Festival, η υποψηφιότητα για βραβείο στο Antakya International Film Festival, στην Αντιόχεια, τα βραβεία από τα Φεστιβάλ, πέραν του Ατλαντικού, στην Καλιφόρνια και στη Βοστώνη, οι συμμετοχές σε Φεστιβάλ στη Λατινική Αμερική και στον Καναδά, μού επιβεβαίωσαν αυτό που ήταν βαθιά μέσα στην καρδιά μου: οι «αόρατες» γυναίκες, όχι μόνο ήταν ορατές, αλλά κέρδιζαν κοινό και βραβεία σε όλο τον κόσμο.

Ποιά ήταν τα στηρίγματα και ποιά τα εμπόδια που αντιμετωπίσατε στη δημιουργία τού ντοκιμαντέρ;

Ανημπόρια για τον χρόνο και τον θάνατο. Αυτό πλανιόταν πάνω από τη «Μητέρα του Σταθμού». Ενώ πιστεύεις ότι είσαι εξοικειωμένη με την απώλεια, με το φθαρτό, η ζωή ανατρέπει τα πάντα. Οι ιδιότητες της ζωής μοιάζουν λησμονημένες. Δυστυχώς, «έχασα» την κυρία Ντίνα, μετανάστρια 1^ης γενιάς, δεν κατάφερα να καταγράψω την ιστορία της στις φάμπρικες της Γερμανίας, κάτι που η ίδια ήθελε πολύ. Άλλη δυσκολία ήταν η πανδημία, το φάντασμα που πλανιόταν σε όλα τα γυρίσματα, στα ταξίδια μας στη Βόρειο Ελλάδα και στις πόλεις τής Γερμανίας. Μου έλειψαν οι αγκαλιές, να θέλεις να αγγίξεις αυτήν που μιλάει μπροστά στην κάμερα και να μην μπορείς. Στηρίγματα είχα πολλά, τη διευθύντρια φωτογραφίας Κατερίνα Μαραγκουδάκη, την παραγωγό Τζίνα Πετροπούλου, τους ανθρώπους στην ΕΡΤ, που μας βοήθησαν σε δύσκολες εποχές. Η οικογένειά μου και οι φίλες μου, που με ανέχτηκαν. Και ήταν το στήριγμά μου, όλες αυτές οι γυναίκες που κατέγραψε ο φακός και η καρδιά μου.

Σε ποιό κοινό απευθύνεται το έργο σας;

Δυο χρόνια πριν, στα γυρίσματα, αν με ρωτάγατε, θα έλεγα ότι η «Μητέρα του Σταθμού», είναι μια ταινία για γυναίκες. Απευθύνεται στο γυναικείο κοινό, ανεξαρτήτως ηλικίας· στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε τρεις γενιές μεταναστριών γιατί φτάνω στο σήμερα, στα μορφωμένα κορίτσια που επιλέγουν οι ίδιες τον τόπο στον οποίο θα στήσουν το επαγγελματικό τους μέλλον. Η προβολή τής ταινίας και τα βραβεία στα Διεθνή Φεστιβάλ όπου οι Διευθυντές και τα μέλη των επιτροπών, η πλειοψηφία, ήταν άντρες, μου επιβεβαίωσαν κάτι που υπήρχε στο βάθος τού μυαλού μου, ότι ίσως οι «αόρατες» γυναίκες μου, καταφέρουν να μιλήσουν και να συγκινήσουν όλο τον κόσμο.

«Τα παιδιά τους, τα παιδιά-βαλίτσα, που μεγάλωσαν ανάμεσα σε δυο χώρες, σε δυο διαφορετικά εκπαιδευτικά  συστήματα, κάποια προσαρμόστηκαν, αλλά, κάποια άλλα, ήθελαν να νιώθουν αόρατα»

~~

Οι Ελληνίδες γυναίκες μετανάστριες (κυρίως από τις περιοχές που είχαν υποστεί τις επιπτώσεις τού Εμφυλίου), άφηναν πίσω τους τα πάντα, πατρίδα, παιδιά, συγγενείς, πηγαίνοντας να εργαστούν, χωρίς καμία ενημέρωση, στο άγνωστο. Ποιά ήταν τα ψυχικά αποθέματα και τα πνευματικά γνωρίσματα αυτών των γυναικών;

Οι Ελληνίδες μετανάστριες της 1^ης γενιάς, που μετανάστευσαν τη δεκαετία του ’60 και του ’70 στη Γερμανία, έφευγαν, πολλές μόνες τους, οι περισσότερες από τη Βόρειο Ελλάδα με τρένο από τη Θεσσαλονίκη ή με το πλοίο «Κολοκοτρώνης». Μετά από ένα δύσκολο ταξίδι, που το περιγράφουν με κάθε λεπτομέρεια στο ντοκιμαντέρ,  έφταναν στον σταθμό τού Μονάχου και από εκεί σε παραπήγματα, που ήταν δίπλα στις φάμπρικες. Φανταστείτε τη δύναμη αυτών των γυναικών να φτάνουν βράδυ σε ένα ξένο τόπο και να μην γνωρίζουν κανέναν, ούτε τη γλώσσα. Τα παιδιά τους, τα παιδιά-βαλίτσα, που μεγάλωσαν ανάμεσα σε δυο χώρες, σε δυο διαφορετικά εκπαιδευτικά  συστήματα, κάποια προσαρμόστηκαν, αλλά, κάποια άλλα, ήθελαν να νιώθουν  αόρατα.

«Έτσι, στο άγνωστο ξεκινούσε το ταξίδι τής ζωής τους»

~~

Ποιά ήταν τα κίνητρα της μετανάστευσης;

Η φτώχεια, η οικονομική εξαθλίωση της Ελλάδας, μετά από ένα Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και τον Εμφύλιο, οδήγησε χιλιάδες Έλληνες και Ελληνίδες από όλη την Ελλάδα, αλλά, κυρίως, τη Βόρεια, στις φάμπρικες της Γερμανίας. Τον Μάρτιο του 1960, υπογράφηκε η ελληνογερμανική συμφωνία περί απασχολήσεως Ελλήνων εργατών στη Γερμανία και μέσα σε ελάχιστα χρόνια, ολόκληρα χωριά τής Μακεδονίας ερήμωσαν. Αφού πέρναγαν από γιατρούς στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, οι γυναίκες, με μια βαλίτσα στο χέρι, έφταναν στον σταθμό τού Μονάχου, ένα τεράστο υπόγειο στα έγκατα της γης και από εκεί σε ένα συγκεκριμένο εργοστάσιο. Έτσι, στο άγνωστο, ξεκινούσε το ταξίδι της ζωής τους.

Οι σημερινές μετανάστριες διαφέρουν από τις μετανάστριες της τότε εποχής;

Οι σημερινές μετανάστριες, όπως η Θεανώ Βασιλικού και η Μαρίνα Παππά, η 3^η γενιά μεταναστριών, έχουν κάνει εξαιρετικές μεταπτυχιακές σπουδές στην Ελλάδα και στο  εξωτερικό και επιλέγουν οι ίδιες το εργασιακό περιβάλλον και τον τόπο που θα δουλέψουν και θα ζήσουν. Μου έκανε εντύπωση η αγάπη τους για την Ελλάδα, το πόσο θέλουν να κρατήσουν τις ρίζες τους και τη δύναμή τους να παλέψουν για ένα πιο δίκαιο κόσμο.

«Μακάρι, να ανοίξει ένας διάλογος φωτίζοντας 
τη θέση τής γυναίκας σήμερα
και το πώς είναι να είσαι ξένη και γυναίκα»

~~

Το ντοκιμαντέρ θα ενταχθεί και θα προβληθεί στο ERTFLIX. Πιστεύετε πως μέσα από αυτό θα δοθεί η δυνατότητα να προβληθούν θέματα που αφορούν την πορεία τής γυναίκας;

Θέλησα να ρίξω φως σε αυτές τις γυναίκες, τρεις φορές αόρατες, ήταν ξένες, αμόρφωτες και γυναίκες. Η αλήθεια τους, έχει μια δύναμη σχεδόν επαναστατική. Ενδιαφέρομαι για την Ιστορία, για τα σημάδια της πάνω στους ανθρώπους και προσπάθησα να πλησιάσω τα σύνθετα στοιχεία της, μεταθέτοντας την οπτική γωνία στην πλευρά τού καθημερινού βιώματος αυτών των γυναικών. Μακάρι να ανοίξει ένας διάλογος, φωτίζοντας τη θέση τής γυναίκας, σήμερα· και το πως είναι να είσαι ξένη και γυναίκα.

«Τις γυναίκες αυτές δεν κατέγραψε κανείς
και αυτές θέλησα να φωτίσω»

~~

Από όσα έχετε αναφέρει σχετικά με το ντοκιμαντέρ, με συγκλόνισε το: «Οι γυναίκες δεν καταγράφηκαν. Ταξίδεψαν ως πράγματα»

Όταν αποφάσισα να ασχοληθώ με το θέμα τής μετανάστευσης στη Γερμανία, είδα ένα σωρό εκπομπές με τους «γκασταρμπάιτερ», ντοκιμαντέρ και αποκόμματα εφημερίδων,  και διαπίστωσα, για την ακρίβεια ήταν σοκ για μένα, την απουσία των γυναικών. Πουθενά δεν υπήρχαν γυναίκες, κι ας είχα στα χέρια μου φωτογραφίες  και φιλμάκια από προσωπικά αρχεία γυναικών, που δούλευαν στη Siemens και στη Bosch. Τις γυναίκες αυτές δεν κατέγραψε κανείς και αυτές θέλησα να φωτίσω.

Στερεότυπα, κουλτούρα, δομές και διαδικασίες, παραγκωνίζουν ακόμη και σήμερα την τεράστια συνεισφορά των γυναικών σε όλες τις εποχές και σε όλους τους τομείς;

Ζούμε σε εποχές δύσκολες, μέσα σε αυτή τη χαώδη πραγματικότητα με την αύξηση της έμφυλης βίας, που τη βλέπουμε καθημερινά δίπλα μας, θα πρέπει όλοι, γυναίκες και άντρες, να δώσουμε μάχη για να ανατραπούν τα στερεότυπα και η πατριαρχική δομή τής κοινωνίας μας. Ευτυχώς, οι νέες γυναίκες έχουν εξισωθεί πλήρως με την δυναμική των υπολοίπων Ευρωπαίων γυναικών, όμως είναι ακόμα μακρύς ο δρόμος για την πλήρη ισότητα. Κι εδώ έρχεται ο ρόλος τής παιδείας· το σχολείο, που πρέπει να αποδομήσει τα στερεότυπα, να μην υφίστανται οι γυναίκες διακρίσεις και η ισότητα να αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα για ένα καλύτερο κόσμο.

Τί στερήθηκε το Ελληνικό κράτος από την ομαδική μετανάστευση;

Θα μιλήσω για το σήμερα για την τεράστια φυγή των νέων επιστημόνων στο εξωτερικό, που οδηγεί τη χώρα σε έναν φαύλο κύκλο περιορισμένης ανάπτυξης και όλο αυτό θυμίζει το φαινόμενο της Μεγάλης Εξόδου μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

 

Πενήντα πέντε χρόνια μετά,
οι συνθήκες της μετανάστευσης μοιάζουν διαφορετικές.
Η αιτία και το αποτέλεσμα παραμένουν ίδια.

~~

Βιογραφικό σημείωμα

Η Κωστούλα Τωμαδάκη γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού τού τμήματος Κοινωνιολογίας  του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή με θέμα «ΜΜΕ & ιδεολογία στην Ελλάδα», ενώ είναι πτυχιούχος Σκηνοθεσίας της Σχολής Σταυράκου. Βιβλία: «Πες πως μ’ αγαπάς» (συγγραφή με τη Λένα Μακρή, Φυτράκης, 1998), «Από δεύτερο χέρι» (συγγραφή με τη Λένα Μακρή, Μέδουσα, 2001), «Λεκέδες σε μετάξι» (μυθιστόρημα, Εμπειρία Εκδοτική, 2002) και «Δυο αιώνες αγάπης» (μυθιστόρημα, Εμπειρία Εκδοτική, 2005). Από τις Εκδόσεις Κέδρος κυκλοφορούν τα βιβλία της για παιδιά: «O καθρέφτης των ευχών» (2003), «Με μισή καρδιά» (2003), «Η θάλασσα έχει το χρώμα της ψυχής» (2004), «Δυο θαύματα και μια αλήθεια» (2005), «Ένα τραγούδι για την Ελένη» (2006), «Κλεμμένες καρδιές» (2007) και «Χάρισέ μου τον τελευταίο χορό» (2009). Το βιβλίο «Αντίο Κορίτσι», από τις εκδόσεις Κέδρος, (2014) ήταν  υποψήφιο για Κρατικό Βραβείο Εφηβικού Μυθιστορήματος.