Η αισθητική στον «δομημένο» ρεαλισμό |

Η αισθητική στον «δομημένο» ρεαλισμό
αυτοκριτική και έλεγχος

Όπως αναφερθήκαμε στο πρώτο και το δεύτερο μέρος των εισαγωγικών δοκιμίων «Τί είναι ο δομημένος ρεαλισμός», η έννοια της σχολής τού «δομημένου» ρεαλισμού περιστρέφεται γύρω από την αμεσότητα ενός τριπτύχου: δρων υποκείμενο-ιστορικός χρόνος-τεχνοτροπική μορφοποίηση. Σε αυτό το τρίπτυχο βασίζεται η αισθητική τού λόγου, προκειμένου να μετατρέψει την εκάστοτε θεματική αναφορά σε ποιητική/πεζογραφική μορφή. Ο στρατευμένος δημιουργός στην τεχνοτροπία τού «δομημένου» ρεαλισμού οφείλει να εμβαθύνει στο ιστορικό παρελθόν για να νοηματοδοτήσει το ιστορικό παρόν, έως ότου κατορθώσει να προσδώσει υπεραξία στη λογοτεχνική έκφραση του ιστορικού μέλλοντος (για το οποίο θα κριθεί από τη στάση την οποία τήρησε στα έργα του· στάση η οποία συνδέεται με την επιστημονική-αντικειμενική θεμελίωση των αιτιακών σχέσεων μιας πράξης). Με άλλα λόγια, δεν είναι η φαντασιακή θέσπιση μίας πρόσθεσης που μετατρέπει τον λόγο σε κειμενική-μορφική αντιστοιχία της ποιητικής ή/και πεζογραφικής έκθεσης, αλλά, αντίστροφα, είναι το πειθαρχικό στοιχείο τής έρευνας που προηγείται και το οποίο συνδέει την απόφαση για ποιητική ή/και πεζογραφική έκθεση σε γνώμονα αυτοελέγχου και αυτοκριτικής. Για να οδηγηθεί ο ποιητής/πεζογράφος να αποτυπώσει με λέξεις τις εικόνες, τις οποίες προτίθεται να μεταπλάσει από ιστορικό λόγο σε λόγο ιστορικής έκτασης (δηλαδή να εφαρμοστεί η εικονοποιία της θεματικής στον παρόντα χρόνο τής δράσης), οφείλει, παράλληλα με τη διερεύνηση της θεματικής στην οποία προσφεύγει για να αντιπαραβάλει τα αιτιακά σχήματα του παρόντος σε θεματικούς άξονες του παρελθόντος, να ελέγχει εξονυχιστικά την ατομική του στάση εντός τού ίδιου αυτού σημείου αναφοράς. Οφείλει, δηλαδή, να επεξεργάζεται την προσωπική του στάση έναντι των πραγμάτων, προκειμένου να σταθμίσει τα όρια της υποκειμενικότητας έναντι του αντικειμενικού πεδίου μελέτης κι έρευνας. Δεν είναι εφικτό, ο στρατευμένος στον «δομημένο» ρεαλισμό πνευματικός δημιουργός, να λειτουργεί με όρους αυθόρμητου και ερασιτεχνικής έκφρασης συναισθημάτων, ως προεκτάσεις μιας επιπόλαιης βιωμένης εμπειρίας. Αντίθετα, είναι υποχρεωμένος να στρέψει το βλέμμα σε απόσταση από τον εαυτό του, τοποθετώντας ανάμεσά τους (ανάμεσα στο εγώ και στο εμένα) την τέχνη ως ανεξάρτητη μεταβλητή μίας τριμερούς σχέσης, το τελικό αποτέλεσμα της οποίας δεν θα είναι ο ποιητής/πεζογράφος, αλλά η ποίηση/πεζογραφία ως υπερβατικές, τού ατόμου, δομές έκφρασης του λόγου.
Σε αυτό το σημείο είναι εξαιρετικά σημαντικό να υπογραμμίσουμε πως το άτομο στη συνείδηση και την πράξη τού στρατευμένου, στον «δομημένο» ρεαλισμό, δημιουργού παύει να υφίσταται ως ακρογωνιαίος λίθος τής αλήθειας. Η τελευταία, υποδηλώνεται μέσα από την έρευνα των αρχειακών πηγών τού παρελθόντος σε άμεση συμπύκνωση των νοημάτων τα οποία, ο δημιουργός, αποκωδικοποιεί σε λανθάνουσα γλώσσα, προκειμένου να κατασκευάσει την πολλαπλότητα των θεματικών σε αιτιακά πλαίσια. Ειδικότερα, η αλήθεια δεν είναι αποτέλεσμα σύγκρισης πηγών και τεκμηρίων ενός γεγονότος, αλλά αποτελεί την υποχρεωτική διασκευή των δομικών σχέσεων των επιχειρημάτων μίας πράξης, μέχρι το σημείο τα στηρίγματα που αποτελούν τον αντικειμενικό γνώμονα εξέτασης να μετατραπούν σε τεχνικές μορφές εικονοποιίας και δη ποιητικής/πεζογραφικής μορφής. Η αισθητική, επομένως, τού «δομημένου» ρεαλισμού ορίζει εκ των προτέρων, στον στρατευμένο δημιουργό, τα όρια τα οποία οφείλει να λάβει υπόψιν του, ενώ, ταυτόχρονα, τον υποχρεώνει να αρνηθεί την υποκειμενική καταγραφή των δεδομένων και με επιστημονική μέθοδο να αποτυπώσει ευδιάκριτα τα γνωρίσματα της εποχής στην οποία αναφέρεται ως γέφυρα θεμελίωσης του παρόντος. Επεξηγηματικά, η αισθητική στην τεχνοτροπία τού «δομημένου» ρεαλισμού δεν σχετίζεται με την ατομική εκφορά τού λόγου, αλλά με την προετοιμασία μίας ορισμένης, με συγκεκριμένες δομές έκτασης, αντίληψης του λόγου (ο οποίος, με τη σειρά του, δεν επεξεργάζεται τις θέσεις ενός γεγονότος εφήμερου και επιφανειακού, δοσμένου στην απλότητα της ερασιτεχνικής καλλιτεχνικής πρόθεσης, αλλά εδράζεται στις αντικειμενικές συνιστώσες τής επιστημονικής προεργασίας και της θεμελιωμένης στην πειθαρχία υφολογικής, μορφικής και τεχνικής αντίληψης του εκτεταμένου, πια, ποιητικού/πεζογραφικού λόγου). Η αισθητική, δηλαδή, στον «δομημένο» ρεαλισμό είναι η αντιστροφή τού επιστημονικού λόγου σε λογοτεχνική μορφή, με την απουσία τού υποκειμένου να οδηγεί την ανασκευή τής ιστορικής αλήθειας (πολλαπλών αντιστοιχιών και μεταπλάσεων) σε μία μοναδικής αφετηρίας ερμηνεία των πραγμάτων, κατασκευάζοντας γέφυρες σύνδεσης με τον παρόντα χρόνο, συνθλίβοντας, ταυτόχρονα, την απλούστευση των σύγχρονων μορφών έκφρασης μέσα από την πειθαρχημένη αφαίρεση των αφηγηματικών οδών τού λόγου, ώστε στη θέση του να αναμορφώσει εαυτόν ως καθοδηγητή τού δημόσιου χώρου και ως εργάτη τού δημόσιου χώρου. Αυτή είναι η αισθητική στον «δομημένο» ρεαλισμό, η οποία εκκινά από την τριμερή διάκριση: δρων υποκείμενο – ιστορικός χρόνος – τεχνοτροπική μορφοποίηση
Η «τρίτη» οπτική, την οποία ορίζουμε εμείς, ανάμεσα στον κλασικό -εξωτερικό- ρεαλισμό και τη ρομαντική ατομικότητα του συναισθηματικού λόγου, βασίζεται στην αδήριτη ανάγκη τού δημιουργού να αυτονομηθεί από τα παραδείγματα ενός συμβολικού πλαισίου αναφοράς (πλαισίου το οποίο εδράζεται στην αμέριστη εκφορά λόγου, δίχως πρότερη επεξεργασία και συνειδητή αυτοκριτική) και στην, ταυτόχρονη, απόπειρα αποξένωσης του εγώ από τα πεπραγμένα μίας καθημερινής ταύτισης του υποκειμένου με τη νοητή διαδικασία αναπροσαρμογής τής πραγματικότητας στα δεδομένα των ρυθμών αναπαραγωγής της. Με άλλα λόγια, η «τρίτη» οπτική τής αισθητικής, ενταγμένα στην τεχνοτροπία τού «δομημένου» ρεαλισμού, οφείλει να επισπεύσει την απόκριση του επιστημονικού λόγου, προκειμένου, στη συνέχεια, ο δημιουργός, από μελετητής κι ερευνητής, να μετατραπεί σε πνευματικό εργάτη μίας νέας συνειδησιακής πραγματικότητας, στην οποία ανταποκρίνεται το επίπεδο της τέχνης ως αυτόνομο σημείο επεξεργασίας των όρων τού λόγου. Εξάλλου, στον «δομημένο» ρεαλισμό ο λόγος δεν εντάσσεται σε ένα ανοιχτό σύστημα ερμηνειών, όπως συμβαίνει στην καθημερινή πρακτική. Αντίθετα, αποκτά μονοδιάστατο χαρακτήρα μίας εκπεφρασμένης θέσης, ως αποτέλεσμα αντικειμενικής μελέτης ενός γεγονότος. Για τον ίδιο λόγο, η αισθητική, στην εν λόγω τεχνοτροπία, δεν είναι επιτρεπτό να λειτουργεί σε ένα επίπεδο επιφάνειας ως πρόσληψη του εξωτερικού περιβάλλοντος κόσμου, αλλά, αντίθετα, οφείλει να υπαγάγει την αυτονομία τού δρώντος υποκειμένου στη δομή τού ποιητικού/πεζογραφικού λόγου μίας αυστηροποιημένης έκφρασης εικόνων ως επέκτασης του πεδίου εφαρμογής τού ιστορικού χρόνου. Είναι, επομένως, εξαιρετικά δύσκολη η αφομοίωση των κανόνων λειτουργίας ενός δημιουργού στα σχήματα του «δομημένου» ρεαλισμού. Είναι ανάγκη να καταργήσει την ατομική αίσθηση του παρόντος χρόνου, προκειμένου να εμβαθύνει στα όρια της τέχνης τού λόγου, πάντοτε υπό τη σκέψη τής κατασκευασμένης απάντησης στο ερώτημα του Ν. Τσερνισέφσκι «Τί να κάνουμε;». Η απάντηση την οποία επιχειρεί να καταγράψει στον ποιητικό και πεζογραφικό τεχνητό πεδίο προβολής, δεν επιδέχεται δεύτερης ανάγνωσης, ούτε επιτρέπει στον αναγνώστη να μεταχειρίζεται το έργο σαν ατομικό εργαλείο υποκείμενης επεξήγησης. Οφείλει να επενδύσει στην εσωτερική σύνδεση του λόγου και της δομής αυτού, ως μορφικό σύμπλεγμα ανάμεσα στην επιστημονική ερμηνεία, την εξωτερική κατηγοριοποίηση και τη λεκτική μορφοποίηση των προτεραιοτήτων. Δεν αναγνωρίζει ο, στρατευμένος στην τεχνοτροπία τού «δομημένου» ρεαλισμού, ποιητής/πεζογράφος την ελευθερία έκφρασης. Αντίθετα, αναγνωρίζει την ανάγκη έκφρασης με τρόπο κατασκευασμένο, ώστε τα μηνύματα και τα αιτιακά δεδομένα μίας πράξης που στο παρελθόν απέκτησαν χαρακτήρα εξωτερικής ιστορικότητας, τώρα να αποκτήσουν εργαλειακό χαρακτήρα επεξήγησης και αντιστοιχίας με τον παρόντα χρόνο. Η αυτοκριτική και ο αυτοέλεγχος του λόγου, σε αυτό το επίπεδο εδράζεται· στην υποχρέωση του δημιουργού να αντιληφθεί τον ρόλο του «έξω» από τα πλαίσια ηθικής των σχέσεων καθημερινής χρήσης τού λόγου και να επανερμηνεύσει τη θέση του σε απόσταση από την απομάγευση του χρόνου και του χώρου, όντας πνευματικός καθοδηγητής μίας νέας πραγματικότητας, η οποία προκύπτει από την ενδελεχή ερμηνεία και κριτική του πρότερου χρόνου.